Groen denken en doen, hoe doe je dat?

Tekst: Kirsten van Valkenburg
Foto’s: Derk Jan Stobbelaar

Eén van de acht casussen die binnen het project worden onderzocht, speelt zich af in de gemeente IJsselstein. Daar staan in de openbare ruimte zo’n 2000 fruitbomen, de grootste openbare fruitbomencollectie van Europa. Verspreid door de stad staan vooral appel- en perenbomen, maar er zijn ook pruimen-, walnoot- en hazelnootbomen. Er zitten unieke exemplaren bij.

De gemeente en het burgerinitiatief Klimaat Neutraal IJsselstein (KNIJ) zijn trots op deze bijzondere verzameling. KNIJ wil graag bijdragen aan het beheer en onderhoud van de fruitbomen, want ‘dat fruit is van de burgers’. Maar in de praktijk levert dat regelmatig frictie op tussen de gemeente en KNIJ. Er zijn geen duidelijke afspraken, wie wat doet rondom de fruitbomen. Het KNIJ heeft een snoeiploeg voor de bomen, maar wat is hun rol ten opzichte van het groenonderhoud door de gemeente? En als er afspraken zijn gemaakt met een individuele ambtenaar, dan is het al meerdere keren gebeurt dat de ambtenaar vertrekt. Gemaakte afspraken verdwijnen dan vaak. Kortom, dit groene initiatief komt niet goed van de grond.

"Het gaat het over weten, willen, kunnen en doen"

Gedragsverandering

Uitgangspunt bij het onderzoek is de gedragsveranderingstheorie. Projectleider Derk Jan Stobbelaar van Hogeschool Van Hall Larenstein geeft een eenvoudige vertaling van deze theorie: “Het gaat het over weten, willen, kunnen en doen. In die volgorde.” Dat betekent dat iemand allereerst informatie moet hebben over het nieuwe gedrag en dat moet begrijpen. Vervolgens moet iemand dit gedrag willen en het ook kúnnen uitvoeren. Pas daarna gaat iemand daadwerkelijk aan de slag. Derk Jan: “Als je wil weten waarom een gedragsverandering niet plaatsvindt, is het dus belangrijk om te inventariseren waar mensen zitten op de lijn van gedragsverandering. Pas daarna kun je aan de juiste knoppen draaien.”

Derk Jan

In dit onderzoek werken groene hogescholen en de ‘grijze’ Hanzehogeschool samen. Dat is van groot belang, aldus Derk Jan. “Vanuit de natuurwetenschappen weten we zo langzamerhand wel wat we willen: meer natuur, meer groen, meer biodiversiteit. We hebben veel meer moeite met de hoe-krijgen-we-dat-voor-elkaar-vraag. Daar hebben we de menswetenschappen voor nodig.”

"Het ontwikkelen van een breed toepasbare methodiek voor alle casussen heeft ons behoorlijk wat tijd gekost"

Wie doet wat met de bomen?

Terug naar IJsselstein, waar diverse betrokkenen zijn geïnterviewd om te ontdekken waar het probleem binnen de gedragsverandering zit. Ambtenaren en KNIJ-leden zijn geïnterviewd, maar bijvoorbeeld ook consultants die eerder de gemeente adviseerden over de fruitbomen. Ook een kunstenares die een kunstproject deed rondom de fruitbomen is bevraagd. Door de interviews kwam er inzicht in het ‘gedoe’ rondom het beheer en onderhoud van de bomen. Ook is er een enquête afgenomen onder de betrokkenen.

“Na analyse van de resultaten van onze inventarisatie, hebben we deze gepresenteerd in een workshop,” vertelt Derk Jan over de IJsselsteinse casus. “En samen met de aanwezigen hebben we denkrichtingen geformuleerd voor een verbetervoorstel.” Het verbetervoorstel is inmiddels gepresenteerd aan de gemeente: schrijf  een visie over het beheer en onderhoud van de bomen in de openbare ruimte. Vanuit die visie kunnen dan concrete afspraken worden gemaakt: wie doet wat met de bomen? Daarnaast worden de fruitbomen nu ook opgenomen in het al bestaande bomenbeleid van de gemeente. Derk Jan: “Na deze verbeterslag gaan we volgend voorjaar weer meten.”

Deze werkwijze van vindt ook bij plaats bij zeven andere casussen, die allen zijn aangeleverd door de betrokken gemeenten en natuurorganisaties. “Het ontwikkelen van een breed toepasbare methodiek voor alle casussen heeft ons behoorlijk wat tijd gekost. Daar hebben we ons wel wat in vergist,” onthult Derk Jan.

"De samenwerking met het CoE Groen heeft geleid tot de brede samenstelling van het consortium"

Samenwerking is goud

Het onderzoek is gefinancierd met gelden van regieorgaan SIA, dat praktijkgericht onderzoek door hogescholen bevordert en financiert. Het project heeft een looptijd van twee jaar, wat Derk Jan als erg kort ervaart. “Praktijkgericht onderzoek is altijd buiten de deur, het is een hele klus om dat allemaal in twee jaar voor elkaar te krijgen. Ook de samenwerking met zoveel partijen kost tijd. Begrijp me goed, ik ben fan van een dergelijk breed toegepast onderzoek als dit. Het werkveld heeft het benodigde netwerk en de lokale kennis. Bij de hogescholen zit de kennis over methodieken. Dat sluit mooi op elkaar aan. Maar een langere looptijd is welkom!”

Vooral in de beginfase is de samenwerking met het CoE Groen (Centre of Expertise Groen) belangrijk geweest, vertelt Derk Jan. Het CoE Groen faciliteert praktijkgericht onderzoek en kennisontwikkeling in het groene domein. “Zij weten wat nodig is om een projectvoorstel voor regieorgaan SIA te schrijven. En zij hebben dit project voor aanvang in hun netwerk gecommuniceerd, wat heeft geleid tot de brede samenstelling van het consortium.”

Natuurinclusieve maatschappij

Het onderzoek past bij de wens van de overheid voor een meer natuurinclusieve maatschappij. In zo’n maatschappij is natuur overal aanwezig, in plaats dat het apart staat in natuurgebieden. Zo komt er meer natuur en dat is nodig, aldus Derk Jan, want de Nederlandse natuurgebieden zijn maar klein. Meer natuur biedt de mens onder andere meer welzijn en een betere gezondheid. “Op weg naar die natuurinclusieve maatschappij is het van groot belang om de wensen van mensen gelijk op te laten lopen met maximale biodiversiteit en een hoge ruimtelijke kwaliteit. Daar dragen we aan bij met dit onderzoek.” Derk Jan legt verder uit: “In een natuurinclusieve maatschappij is natuur overal in de maatschappij aanwezig. Denk aan de landbouw, de bouwsector, maar ook bij individuele burgers. Bijvoorbeeld met meer groen in hun tuin en in hun woonomgeving,” legt Derk Jan uit. Hij benadrukt: “We zijn met z’n zeventien miljoenen in Nederland. Als iedereen groener gaat denken en doen, dan is de impact groot!”