Bedrijfsovername start tijdens studie, praktijkgericht onderzoek levert mooie tools op

Tekst: Kirsten van Valkenburg
Foto’s: van geïnterviewden & Shutterstock

Een complex proces als bedrijfsovername vraagt een goede voorbereiding. Een deel van die voorbereiding vindt plaats bij de groene mbo’s en hogescholen. Richelle Bonnes is docent veehouderij bij Zone.college mbo Almelo en kent het bedrijfsovernameproces van binnenuit: ze is zus van de bedrijfsovernamekandidaat voor het ouderlijk melkveebedrijf. “Dat is prettig voor mijn studenten met overnameplannen.”

Richelle vertelt hoe Zone.college het onderwijs rondom bedrijfsovername vormgeeft. “In het mbo planten we de eerste onderwijszaadjes rondom dit onderwerp. In de niveau 3 en 4 opleidingen veehouderij laten we onze studenten kijken naar zichzelf, naar de financiële situatie van een bedrijf, naar de ‘zachte’ kanten van een overname. Het hbo biedt meer en uitgebreider onderwijs rondom het overnameproces, maar ook het Dairy Training Centre in Oenkerk heeft een mooi aanbod. Die twee opties geven wij dan ook altijd mee aan studenten die serieus gaan voor bedrijfsovername.”

De toekomst in

Zone.college geeft de veehouderijstudenten van niveau 3 en 4 een brede voorbereiding op de toekomst mee. Zo lopen de studenten een stage bij een bedrijf anders dan een primair landbouwbedrijf. Ook werken de studenten van niveau 4 samen met studenten van Aeres Hogeschool Dronten aan een praktijkcasus. “In deze opdracht leren de studenten om gericht op zoek te gaan naar informatie.”  Tussen leerjaar 2 en 3 is er een lange periode vrij gepland waarin een buitenlandstage mogelijk is. “Dat raden we onze studenten altijd aan, zo’n leerzame ervaring. Daarna krijgen wij echt een andere student terug: meer bewust van zichzelf, bijvoorbeeld in presentatie en communicatie.”

'Ook de zachte kanten komen aan bod, zoals familieverhoudingen'

 Hard skills, soft skills

In het derde leerjaar van niveau 4 van het Zone.college schrijven de studenten een optimalisatieplan voor een veehouderijbedrijf. De studenten met interesse in bedrijfsovername nemen dan het ouderlijk bedrijf onder de loep. Richelle legt uit: “Ze analyseren de bedrijfsvoering, duiken in de financiering en ontwikkelen een plan voor de toekomst. Dat plan rekenen ze door, onder begeleiding van een aantal gastdocenten uit de accountants- en bankenwereld. Tegelijkertijd krijgen ze gastlessen van deze mensen, die verschillende vraagstukken rondom de ‘zachte’ kant van bedrijfsovername met hen doornemen, bijvoorbeeld familieverhoudingen.”

De soft skills komen ook aan bod in de opleiding. “In het onderdeel communicatie, bijvoorbeeld. Maar ook in de coachingslessen en bij lob (loopbaanoriëntatie en -begeleiding). De studenten leren kijken naar zichzelf, naar hun sterke kanten en hun valkuilen. Ook hebben we discussies over de huidige plek van agrarische sector in de maatschappij. Die is veranderd, denk alleen al aan de maatschappij die kritisch met veehouders meekijkt. Daar maken we onze studenten bewust van.”

‘Ik neem de studenten mee in de landbouwwereld van nu, met aandacht voor het landschap, natuur, de bodem, ons water, de omgeving’

 Klas vol bedrijfsovernemers

Ook bij de vier groene hogescholen is bedrijfsovername opgenomen in het onderwijsprogramma. Zo is er bij Aeres Hogeschool Dronten ruime aandacht voor bedrijfsovername in de opleidingen dier- en veehouderij en tuin- en akkerbouw. Ruim 2/3 van de studenten kiest voor de route waarin zij in het derde leerjaar werken aan hun eigen bedrijfsovernameplan. Lector en docent Ron Methorst vertelt:  “Aan het eind van dat jaar heeft iedere student zo’n plan. De studenten rekenen strategieën door, voeren gesprekken met hun ouders, broers en zussen en nog veel meer.” Ook is er een ouderdag, met een hoge opkomst. “Dan hebben we een notaris als gastspreker en krijgen ouders een beeld waar de student mee bezig is.”

Ron is trots op zijn collega’s die dit begeleiden: “We hebben een legertje goede collega’s die afkomstig zijn uit de banken- en advieswereld. Dat zijn hele gespecialiseerde docenten.” Ook buiten de lessen zijn deze docenten belangrijk voor de studenten: zij zetten deze docenten ook in als adviseurs. Rons plek in het verhaal? “Ik neem de studenten mee in de landbouwwereld van nu, met aandacht voor het landschap, natuur, de bodem, ons water, de omgeving. Als bedrijfsopvolger moet je daarin je eigen route vinden, want de overname nu is echt anders dan toen je ouders het overnamen.”

 Hoog tijd

Het onderzoeksprogramma ‘Duurzame bedrijfsovername’ richt zich op allerlei aspecten van bedrijfsovername. Inmiddels heeft het programma meerdere tools opgeleverd die bruikbaar zijn binnen het mbo- en hbo-onderwijs.

Gerry Kouwenhoven is associate lector van Hogeschool Inholland en werkt aan dit onderzoeksprogramma, dat zes jaar geleden startte en loopt tot eind 2027. “Het werd hoog tijd om ons eens enorm vast te bijten in dit belangrijke onderwerp. Succesvolle bedrijfsovernames bepalen mede de toekomst van de land- en tuinbouwsector. Bedrijfsovername is niet alleen een financiële, juridische en fiscale investering. Tegelijkertijd is het een investering in de mens, de familierelaties en de ondernemer.”

In het onderzoeksprogramma ‘Duurzame bedrijfsovername’ werken Hogeschool Inholland, Hogeschool Van Hall Larenstein, HAS green academy, Hogeschool Windesheim, Hogeschool Rotterdam, HAN University of Applied Sciences en Hogeschool Utrecht samen. Tot 2025 maakte ook Aeres Hogeschool Dronten deel uit van de samenwerking. Andere betrokkenen zijn onder andere NAJK (Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt), LTO (Land- en Tuinbouworganisatie), Flynth accountants, Rabobank, VAB (Vereniging Agrarische Bedrijfsadviseurs), groene mbo’s, adviesbureaus, agrocoaches en agrarische bedrijven. Regieorgaan SIA en het Ministerie van LVVN financieren het onderzoek.

Platform gelanceerd

Een wiki, een expeditiegids en een serious game. Het zijn voorbeelden van concrete resultaten die bruikbaar zijn om het onderwijs rond de sociale-emotionele kant van bedrijfsovername te ondersteunen. Gerry: “Want het gaat om vragen als: ‘Hoe gaan we dit doen als gezin? Hoe spreek ik uit wat ik écht wil? Is er voldoende vertrouwen in mij als beoogd bedrijfsopvolger?’ Daarom komt in de wiki vooral de menselijke, emotionele kant van het proces aan bod. Over de zakelijke kant is al veel informatie. En de ‘zachte’ kant van bedrijfsovername is vaak de kritische succesfactor in het proces.” De serious game ‘Om tafel’ simuleert de verschillende belangen in het proces van bedrijfsovername. “Het is een eye-opener voor studenten en families. Ze zien dat er meer vragen spelen dan alleen ‘kan ik het wel betalen?’.”

Als klap op de vuurpijl lanceerde minister Wiersma van LVVN op 2 oktober het platform bedrijfsovernamewijzer.nl. Het platform is het resultaat van de jarenlange samenwerking binnen het onderzoeksprogramma. Hier zijn verschillende middelen, zoals de wiki en de expeditiegids, te vinden.

Het platform bedrijfsovernamewijzer.nl ondersteunt overnemers, overdragers, adviseurs en families rond bedrijfsovername in de agrarische sector. Het platform is ook geschikt voor docenten en studenten. Het helpt op weg met duidelijke informatie, praktische tools en inspirerende verhalen uit de praktijk.