Tekst: Ton van den Born
Foto’s: Aeres MBO Almere en IVN
Op zeker tachtig plekken in het land vind je ze nu: Tiny Forests. Inheemse, dichtbegroeide minibossen op een schoolplein of middenin de stadswijk. “Je kunt er een egel tegenkomen, vlinders en allerlei vogels,” aldus Jan Maarten Visser, teamcoördinator groene ruimte op Aeres MBO Almere. Je kunt er na een paar jaar klauteren en frambozen en hazelnoten eten. En je kunt er leren. Hoe ontwikkelt zo’n bosgebiedje zich, wat leeft er allemaal en hoe hangt dat samen?
Dat leeraspect was voor Visser een aanleiding in 2018 om het initiatief te nemen voor een Tiny Forest vanuit zijn school. Visser werd geraakt door een TEDtalk van de Indiase ingenieur Shubhendu Sharma, vertelt hij. Sharma is de geestelijk vader van het concept. Visser werd ook geïnspireerd door Daan Bleichrodt. Bleichrodt is projectleider Tiny Forest bij IVN natuureducatie.
De eerste Tiny Forest kwamen in Zaandam, in 2015. Sindsdien hebben meer dan vijftig steden en dorpen het voorbeeld van gemeente Zaanstad gevolgd. Almere is met tien bosjes koploper. Normaal duurt het tientallen jaren voor je een volgroeid bos hebt. “Met deze methode,” legt Bleichrodt uit, “kun je echter binnen tien jaar het bos maken dat anders honderd jaar nodig had gehad om zich te ontwikkelen.”
Miyawaki
Wat is dan die methode? De Miyawaki-methode, genoemd naar de bedenker ervan, begint met vaststellen van de potentiële vegetatie. Welke bomen en planten horen hier te groeien? Daarna zorgen de planters voor een goede bodem. Bomen hebben een losse, vochtige en voedselrijke bodem met een goede drainage nodig.
De jonge boompjes zijn bij aanplant 80 centimeter hoog en worden dicht op elkaar geplant, drie per vierkante meter. Zeshonderd, als je over 200 vierkante meter beschikt. Die dichte aanplant gaat snel de hoogte in en het bladerdek sluit zich binnen twee tot drie jaar. Daardoor ontstaat er een microklimaat dat goed is voor de plantengroei: koeler en luchtvochtiger dan de stadse omgeving.
"Groen heeft nu ook veel meer sociale betekenis"
Maar wilde natuur middenin de stad, bijvoorbeeld op het schoolplein, gaat niet altijd vanzelf, merkte Visser. Bestemmingsplannen voorzien er vaak niet in. Gevolg is dat het Tiny Forest van Aeres MBO Almere op een kilometer of vijf van de school ligt. Naast de plek waar over twee jaar de Floriade is.
Sociale betekenis
Het idee achter de aanplant is dat er in een stedelijke omgeving weinig groen en nauwelijks bos is. “De waarde van groen in de stad, vroeger niet meer dan decoratie, is veranderd”, zegt Visser. “Groen heeft er behalve voor meer biodiversiteit, minder hittestress en afvoer van extreme regenval nu ook veel meer sociale betekenis. Een plek waar mensen heengaan en elkaar ontmoeten. Waar ze zelf soms ook een rol in hebben.”
“Dat past perfect bij ons onderwijs”, vervolgt hij, “want ook de functie van de hovenier verandert langzaam. Het beroep vraagt een andere manier van kijken naar stedelijk groen, naar bomen en bijvoorbeeld naar dak- en gevelgroen.”
Toen de gemeente Almere in samenwerking met IVN een oproep deed, meldde hij zich. “Mbo-leerlingen hebben in overleg met IVN en een groene aannemer het ontwerp gemaakt. En vmbo-leerlingen hebben meegeholpen met de aanplant. Nu is het de bedoeling dat ze onderhoud doen en de groei monitoren. We hebben ons Tiny Forest het ‘successiebossie’ genoemd. Omdat we er de opeenvolging van groei willen laten zien.” Een partner in dit tiny-forestproject is ook de Stichting Weerwoud, die de Floriade Agroforestry Experience realiseert.
Claims
Een Tiny Forest past perfect in de missie van IVN: het verbinden van mens en natuur. “Meer dan tweederde van de mensen woont in de stad, ver weg van de natuur”, zegt Daan Bleichrodt. “Daardoor komen talloze kinderen nooit in de natuur. Daar biedt een Tiny Forest uitkomst. Een Tiny Forest past in elke buurt, het is daar dan een mooie ontmoetingsplek en geeft de kinderen en buurtbewoners een stukje wilde natuur.” ‘Groen verbindt’, voegt hij eraan toe.
Dit aspect is maar een van de claims. Verder is de verwachting van de initiatiefnemers voor de Tiny Forests dat natuur in de buurt een positief effect op gezondheid en stressklachten heeft. Veel onderzoeken bevestigen de positieve effecten van groen op de gezondheid. Zo is te lezen op de site van IVN. Natuurbeleving vermindert volgens die onderzoeken pijn en negatieve emoties zoals boosheid, vermoeidheid en somberheid. Hoe vaak hoor je niet dat mensen energie krijgen van verblijf in de natuur?
Verder is het idee dat de aanplant de waterbergingscapaciteit vergroot, de luchtkwaliteit verbetert, bijdraagt aan CO2-vastlegging en ook de biodiversiteit bevordert. Met een variëteit van bomen en struiken die insecten, vogels en andere dieren aantrekken.
Die biodiversiteit is een element waar Wageningen University en Research (WUR) naar kijkt. “We monitoren in principe voor vier jaar”, zegt Fabrice Ottburg, onderzoeker bij de WUR. “We zijn gestart in 2018. De laatste ronde lopen we dan in december 2021.” De onderzoekers volgen de ontwikkeling van elf verschillende Tiny Forests. “Dat doen we niet allemaal zelf”, vertelt hij, “want we krijgen hulp van IVN-vrijwilligers die daarvoor getraind zijn.”
In deze monitoring hebben ze ook naar de temperatuur gekeken: bieden de bosjes verkoeling op warme dagen? En naar de daadwerkelijke CO2-vastlegging. Dan zie je dat met de variatie van boomsoorten, bodemgesteldheid en plantdichtheid, en ook met de leeftijd van de aanplant, er verschillen zijn in die CO2-vastlegging.
Kooklessen
De WUR-onderzoekers kijken ook naar het minivoedselbos dat november 2018 bij basisschool Panta Rhei in Ede is aangeplant. Zo’n voedselbosje is wat anders dan een Tiny Forest, benadrukt Daan Bleichrodt. Het gaat immers niet om inheemse soorten. In het minivoedselbos zijn 47 verschillende soorten bomen, struiken en kruiden geplant die deels of helemaal eetbaar zijn. Kersenbomen, bramenstruiken, bessen, noten, peren, kruiden. Het idee in Ede is dat kinderen er kooklessen krijgen in een buitenkeuken.
Terug van Ede naar Aeres MBO Almere. “Toevallig gaan we er morgen heen voor onderhoud”, vertelt Jan Maarten Visser. Ze gaan er snoeien en de wandelpaden vrij maken. “De leerlingen vinden het erg leuk om te doen.”
Interessante links:
Alles over de Tiny Forests (aanpak, onderzoek, contact) Informatie over het onderzoek van Wageningen Environmental Research Relatie van natuur en gezondheid Wikipedia over Tiny Forests Rapport over Tiny Forest Zaanstad en citizen science Miyawaki-metode: Afforestt (Engels) en een IVN-handboek IVN heeft het concept voor de Tiny Forests in Nederland omarmd. IVN hielp al buurten te vergroenen met deelname in projecten zoals Operatie Steenbreek en Groen aan de Buurt en nu dus de Tiny Forests. Voor het tiny-forestproject kreeg IVN financiële steun van de Nationale Postcode Loterij. Plekken worden vaak beschikbaar gesteld door de gemeente. Je vindt de Tiny Forest bijvoorbeeld op schoolpleinen. Er is geen relatie met tiny houses. Dat zijn vrijstaande woningen van maximaal 50 vierkante meter, geen vakantiehuisjes maar woonhuizen. Ze hebben een minimale ecologische voetafdruk.
Het concept van Tiny Forest is gepatenteerd. Is je aanplant niet eerder een bosrand of mini(voedsel)bosje? Check hier.
Artikel in Trouw: Tiny Forrest rukt op.Everything tiny
Nu, in 2020, zijn er ruim tachtig Tiny Forests geplant in Nederland en er liggen er vijftien bij mensen in de achtertuin. Kosten worden geschat op 20.000 euro, en dat is dan niet alleen voor voorbereiding en aanleg, maar ook voor betrekken van de buurt en school, lespakketten en lerarentraining. IVN natuureducatie heeft partnerships met zestig gemeenten en legt de komende jaren nog tientallen Tiny Forests aan in Nederland.
De ASN Bank investeert in zogenaamde tuiny forests: een pakket van inheemse boompjes, struiken en support dat bijvoorbeeld iemand kan bestellen om een bosje in de eigen tuin aan te leggen. Die support komt dan weer van IVN. Waar de Tiny Forests ongeveer de grootte van een tennisbaan hebben (200 vierkante meter), zijn tuiny forests veel kleiner (6 vierkante meter).
Meer lezen?
Abonneer je dan op onze Nieuwsbrief. Je ontvangt elke maand een selectie van de nieuwste ‘Groen in Actie’ verhalen, nieuws en events.
Meer lezen?
Abonneer je dan op onze Nieuwsbrief. Je ontvangt elke maand een selectie van de nieuwste ‘Groen in Actie’ verhalen, nieuws en events.
